Οι Ειδικές Φυσικοθεραπευτικές Ασκήσεις για την Σκολίωση (Physiotherapeutic Scoliosis Specific Exercises – PSSE) είναι διεθνώς αναγνωρισμένες και η αποτελεσματικότητα τους είναι επιστημονικά αποδεδειγμένη (Level of Evidence I). Η μέθοδος Schroth είναι η πιο διαδεδομένη σε όλο τον κόσμο. Όμως αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία, είναι ο κάθε θεραπευτής της μεθόδου να μπορεί να παρουσιάσει τα δικά του προσωπικά επιτυχημένα αποτελέσματα.
Οι δημοσιευμένες έρευνες από άλλους, αλλά και απλώς η πιστοποίηση ενός Φυσικοθεραπευτή στην μέθοδο Schroth με την παρακολούθηση ενός σεμιναρίου δεν εξασφαλίζει ότι η μέθοδος θα εφαρμόζεται σωστά και με ανάλογη επιτυχία. Για αυτό σας συστήνουμε την προσοχή σας σε όσους χρησιμοποιούν το όνομα της μεθόδου Schroth, είτε έχουν την πιστοποίηση τους είτε όχι, (γιατί υπάρχουν και κάποιοι που ισχυρίζονται ότι είναι Ειδικοί στην Σκολίωση, χωρίς να είναι στην πραγματικότητα), υποσχόμενοι εξαιρετικά δήθεν αποτελέσματα.
Παρακάτω μπορείτε να δείτε κάποια από τα αποτελέσματα μας στην Schroth Scoliosis & Spine Clinic, εφαρμόζοντας μόνο Ειδικές Ασκήσεις για την Σκολίωση, χωρίς κηδεμόνα:
Περιστατικό 1 (Σκολίωση ενηλίκων)
Η Α. είχε διαγνωστεί με Ιδιοπαθή Σκολίωση από εφηβική ηλικία, όμως η αντιμετώπιση της στην εφηβεία δεν ήταν η κατάλληλη με συνέπεια η σκολίωση της να μεγαλώσει σημαντικά. Στην ηλικία των 19 ετών (1997) η σκολίωση της ήταν ήδη στις 56 μοίρες και της προτάθηκε χειρουργική αντιμετώπιση. Στην ενήλικη ζωή δεν είχε εφαρμόσει καμία αντιμετώπιση, με συνέπεια η σκολίωση στην φυσική της εξέλιξη να επιδεινωνόταν ακόμα περισσότερο, φτάνοντας τις 65 μοίρες στα 34 της χρόνια (2012) και στις 73 μοίρες στα 40 της χρόνια (2018). Τότε ήταν που αποφάσισε να επισκεφτεί την Schroth Scoliosis & Spine Clinic και να ξεκινήσει το πρόγραμμα των Ειδικών Φυσικοθεραπευτικών Ασκήσεων με την μέθοδο Schroth, υπό την επίβλεψη του κ. Καραβίδα Νίκου.
Εφαρμόζοντας το πρόγραμμα της με συνέπεια, η κλινική βελτίωση στο σώμα της άρχισε να γίνεται ορατή αρκετά σύντομα, μετά από μερικές εβδομάδες. Ένα βασικό κομμάτι της θεραπείας και αναπόσπαστο στοιχείο των ασκήσεων Schroth περιελάμβανε και την εκπαίδευση διατήρησης της διορθωμένης στάσης και στις καθημερινές δραστηριότητες, έτσι ώστε το σώμα να μην επιστρέφει στην χαλαρή σκολιωτική θέση μετά από τις ασκήσεις. Η στροφή του κορμού με το σκολιώμετρο που ξεκίνησε από 22 μοίρες, σταδιακά άρχισε να μειώνεται στις 18 μοίρες, ενώ και η ίδια ένιωθε πολύ καλύτερα με το σώμα της. Όλες οι κλινικές ενδείξεις φανέρωναν πως υπάρχει αρκετή βελτίωση, οπότε δεν κρίθηκε σκόπιμο να κάνει νωρίς επαναληπτική ακτινογραφία, αλλά περίπου στον ενάμιση χρόνο από την έναρξη της θεραπείας της.
Η ακτινογραφία της τον Μάιο του 2020, έδειξε μια εντυπωσιακή διόρθωση της σκολίωσης της, η οποία είχε μειωθεί κατά 18 μοίρες, από τις 73 στις 55 μοίρες! Στην ακτινογραφία απεικονίζεται και η σημαντική διόρθωση της στροφής των σπονδύλων αλλά και της ισορροπίας του κορμού στο μετωπιαίο επίπεδο. Αντίστοιχα σημαντική διόρθωση υπήρξε και στην κλινική συμμετρία του σώματος, στους ώμους και στην λεκάνη, αλλά και σημαντική μικρότερος ύβος κατά το τεστ επίκυψης (στροφή κορμού).
Η περίπτωση της Α. φανερώνει με τον πιο εμφατικό τρόπο πως οι ασκήσεις της μεθόδου Schroth που εφαρμόζονται στην Schroth Scoliosis & Spine Clinic, μπορούν να αντιμετωπίσουν με πολύ μεγάλη επιτυχία ακόμα και πολύ σοβαρές σκολιώσεις που βρίσκονται στις χειρουργικές ενδείξεις. Συνεπώς, η χειρουργική αντιμετώπιση δεν αποτελεί μονόδρομο στις μεγάλες σκολιώσεις και η σωστή και συνεπής συντηρητική αντιμετώπιση μπορεί να δώσει ένα θεραπευτικό αποτέλεσμα που να αφήνει ικανοποιημένο τον ασθενή και να αποφύγει το ρίσκο και τους κινδύνους της επέμβασης με σπονδυλοδεσία.
Περιστατικό 2
Η Γ. διαγνώστηκε πρώτη φορά με σκολίωση στην ηλικία των 13 ετών, έχοντας 27 μοίρες δεξιά θωρακική σκολίωση και 18 μοίρες αριστερή οσφυϊκή σκολίωση. Η σύσταση του Ορθοπεδικού της ήταν να φορέσει κηδεμόνα, όπως και έκανε με μεγάλη συνέπεια για περίπου 3 χρόνια. Δυστυχώς, ο κηδεμόνας της δεν ήταν σωστά σχεδιασμένος και παρότι τον φορούσε η σκολίωση της επιδεινώθηκε και όταν επισκέφτηκε την Schroth Scoliosis & Spine Clinic στα 16 της είχε φτάσει στις 31 μοίρες η θωρακική και στις 34 μοίρες η οσφυϊκή.
Η ανάπτυξη της όμως έδειχνε ολοκληρωμένη οπότε δεν υπήρχε λόγος να συνεχίσει να φοράει τον κηδεμόνα της, που έτσι κι αλλιώς δεν είχε καλή εφαρμογή πάνω της. Η σύσταση του κ. Καραβίδα ήταν να ξεκινήσει ένα πρόγραμμα Ειδικών Ασκήσεων για την σκολίωση με την μέθοδο Schroth και να εγκαταλείψει τον κηδεμόνα. Ξεκίνησε λοιπόν την θεραπεία της, κάνοντας καθημερινά τις ασκήσεις στο σπίτι και ανά τακτά διαστήματα υπό επίβλεψη στην κλινική μας και τα πρώτα σημάδια βελτίωσης δεν άργησαν να φανούν.
Η επόμενη της ακτινογραφία έγινε έναν χρόνο μετά, όπου έδειξε σημαντική βελτίωση και στα δύο κυρτώματα. Η θωρακική σκολίωση ήταν 24 μοίρες και η οσφυϊκή σκολίωση 26 μοίρες. Την επόμενη χρονιά, λόγω των πανελλαδικών εξετάσεων αλλά και του επιτυχημένου αποτελέσματος, η συχνότητα που έκανε τις ασκήσεις της ήταν αισθητά λιγότερη σε σχέση με τον πρώτο χρόνο. Στην πιο πρόσφατη ακτινογραφία που έκανε τον Απρίλιο του 2021, η σκολίωση της είχε βελτιωθεί ακόμα περισσότερο, με την θωρακική σκολίωση να ήταν στις 22 μοίρες και την οσφυϊκή στις 20 μοίρες (9 και 14 μοίρες λιγότερο από την έναρξη της θεραπείας της). Επίσης, όπως φαίνεται και από τις παραπάνω φωτογραφίες, υπήρξε σημαντική βελτίωση και στην εμφάνιση, την συμμετρία του σώματος και την στροφή του κορμού.
Περιστατικό 3
Η Α. όταν διαγνώστηκε η σκολίωση της ήταν 15 ετών. Η αρχική μέτρηση της γωνίας της σκολίωσης της ήταν 18 μοίρες τον Μάιο του 2015. Η σύσταση του γιατρού της ήταν να μην βάλει κηδεμόνα ακόμα, αλλά να ξεκινήσει ένα πρόγραμμα γενικότερης άσκησης με κοιλιακούς και ραχιαίους και να επανεξεταστεί μετά απο μερικούς μήνες με ακτινογραφία. Στην περίπτωση επιδείνωσης της σκολίωσης είχε ενημερωθεί πως θα χρειαζόταν να φορέσει κηδεμόνα. Η Άννα εφάρμοσε για σύντομο χρονικό διάστημα ένα πρόγραμμα γενικότερης γυμναστικής, το οποίο προφανώς δεν ήταν σε θέση να σταματήσει την επιδείνωση του κυρτώματος της, καθώς η γενική γυμναστική είναι αδύνατον να αλλάξει την πρόγνωση της σκολίωσης.
Η επόμενη ακτινογραφία της ήταν τον Φεβρουάριο του 2016, η οποία φανέρωσε μια αναμενόμενη επιδείνωση και η γωνία της σκολίωσης της μετρήθηκε τώρα στις 25 μοίρες. Επίσης, άλλαξε δραματικά προς το χειρότερο η κλινική της εικόνα, δημιουργώντας σημαντικές ασυμμετρίες στην λεκάνη και στους ώμους, ενώ και η στροφή του κορμού επιδεινώθηκε αντίστοιχα. Οι γονείς της Ά. σκέφτηκαν εκτός από την γνώμη του γιατρού τους, να απευθυνθούν και στον Εξειδικευμένο Φυσικοθεραπευτή στην αντιμετώπιση της Σκολίωσης, Νίκο Καραβίδα. Το σχετικά προχωρημένο στάδιο ανάπτυξης της Άννας, καθώς είχε αδιαθετήσει περισσότερο από 1 χρόνο νωρίτερα, επέτρεπε την εφαρμογή μόνο Ειδικών Ασκήσεων για την Σκολίωση (Physiotherapeutic Scoliosis Specific Exercises – PSSE) με την μέθοδο Schroth, κι έτσι η Ά. ξεκίνησε το πρόγραμμα των ασκήσεων Schroth με τον θεραπευτή της.
Ένας σημαντικός παράγοντας επιτυχίας της θεραπείας είναι η συνέπεια εκτέλεσης του προγράμματος από το παιδί και η Ά. πράγματι για τους πρώτους 6 μήνες εφάρμοζε καθημερινά το πρόγραμμα των ασκήσεων στο σπίτι της, κάνοντας συνεδρίες ανά τακτά διαστήματα με τον Εξειδικευμένο Φυσικοθεραπευτή της. Η διαφορά πάνω στο σώμα της ήταν ήδη εμφανής από τις πρώτες εβδομάδες και η κατάσταση της συνεχώς βελτιωνόταν. Ο Εξειδικευμένος Schroth θεραπευτής είναι σε θέση να παρακολουθεί με διάφορους τρόπους αξιολόγησης την πορεία της θεραπείας, γνωρίζοντας ανά πάσα ώρα και στιγμή την θετική ή αρνητική εξέλιξη της, χωρίς καν την ανάγκη για ακτινογραφία.
Η Ά. έκανε την επόμενη ακτινογραφία της τον Σεπτέμβριο του 2016, μόλις επέστρεψε από τις καλοκαιρινές της διακοπές, η οποία φανέρωσε μια άκρως εντυπωσιακή ακτινολογική διόρθωση της σκολίωσης της. Η γωνία της σκολίωσης είχε μειωθεί στις 10 μοίρες, ενώ είχε επιτευχθεί και μια εξίσου θεαματική βελτίωση και στην στροφή των σπονδύλων (από τις 12 μοίρες αρχικά με το σκολιώμετρο στις 6 μοίρες) και στις ασυμμετρίες των ώμων και της λεκάνης. Πλέον με δυσκολία κάποιος μπορούσε να αντιληφθεί πως η Ά. έχει σκολίωση. Η σύσταση του Νίκου Καραβίδα, έπειτα από την ακτινογραφία της, ήταν να εφαρμόζει το πρόγραμμα των ασκήσεων της μόνο 1-2 φορές την εβδομάδα και παράλληλα να παρακολουθείται ανά τακτά διαστήματα η πορεία της θεραπεία της, καθώς έμενε ακόμα κάποιο υπόλοιπο ανάπτυξης.
Η κλινική εικόνα της Άννας για τους επόμενους μήνες παρέμεινε ίδια, εφαρμόζοντας 1-2 φορές μόνο την εβδομάδα τις ασκήσεις της. Αυτό φανερώνει ακριβώς τον στόχο των Ειδικών Ασκήσεων για την Σκολίωση με την μέθοδο Schroth, δηλαδή την εκπαίδευση του ατόμου να διατηρεί την διορθωμένη στάση κατά τις καθημερινές του δραστηριότητες. Αυτή είναι μια από τις πολλές και σημαντικές διαφορές της Ειδικής με την μη ειδική άσκηση για την σκολίωση. Στην φωτό παρακάτω μπορεί κάποιος να δει την σταθερότητα της βελτίωσης της Ά. (Απρίλιος 2017).
Η Ά. θα βγάλει ακτινογραφία ξανά στο τέλος του καλοκαιριού και θα ολοκληρώσει την θεραπεία της με την σιγουριά ότι η διόρθωση της θα διατηρηθεί και στην ενήλικη ζωή της. Μια σημαντική παρατήρηση που πρέπει να γίνει είναι πως όλες οι φωτογραφίες είναι τραβηγμένες σε μια χαλαρή θέση και όχι μετά από το πρόγραμμα των ασκήσεων ή σε διορθωμένη θέση, κάτι που δυστυχώς συχνά γίνεται για εξαπάτηση. Το αποτέλεσμα στην περίπτωση της Άννας είναι έτσι κι αλλιώς αδιαμφισβήτητο και ακτινολογικά, καθώς όπως μπορεί κάποιος να διαπιστώσει είναι ξεκάθαρη η βελτίωση της πραγματικής στροφής των σπονδύλων στην ακτινογραφία, κάτι που δεν μπορεί να κάνει κάποιος για εξαπάτηση. Δείτε στην παρακάτω φωτογραφία την μετατόπιση των pedicles των σπονδύλων (φαίνονται σαν “ματάκια” στην ακτινογραφία). Όταν έχουμε στροφή των σπονδύλων το ένα “ματάκι” απεικονίζεται πιο κεντρικά και το άλλο φαίνεται λιγότερο λόγω της στροφής.
Περιστατικό 4
Η Ε. είναι ένα κορίτσι 14,5 ετών, από την Καλαμάτα. Η αρχική διάγνωση της σκολίωσης της έγινε τον Ιανουάριο του 2017 και μετρήθηκε 34 μοίρες. Όσοι γιατροί την είδαν πρότειναν ανεπιφύλακτα την εφαρμογή κηδεμόνα, καθώς είχε μόλις μήνες που είχε αδιαθετήσει (άρα σημαντικό υπόλοιπο ανάπτυξης) και η σκολίωση της ξεπερνούσε τις 25 μοίρες. Η οικογένεια της επέλεξε για μερικούς μήνες να ακολουθήσει μια διαφορετική αντιμετώπιση, εφαρμόζοντας γενικότερες ασκήσεις γυμναστικής, pilates, οστεοπαθητική, χειροπρακτική και ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα διατροφής που τους προτάθηκε. Οι παραπάνω τεχνικές φάνηκαν ακατάλληλες να σταθεροποιήσουν την σκολίωση της και να βελτιώσουν την ασυμμετρία του σώματος της και έτσι σε 6 μήνες η σκολίωση της μεγάλωσε στις 38 μοίρες.
Αναζητώντας μια άλλη επιλογή, καθώς δεν επιθυμούσαν σε καμία περίπτωση την εφαρμογή κηδεμόνα, απευθύνθηκαν και στην Schroth Scoliosis & Spine Clinic. Η μέτρηση της ακτινογραφίας της στις 38 μοίρες και το σημαντικό υπόλοιπο ανάπτυξης που της απέμενε, μιας και βάση της ακτινογραφίας της βρισκόταν ακόμα στο στάδιο ανάπτυξης Risser 2, οδήγησαν τον Νίκο Καραβίδα στην πρόταση εφαρμογής κηδεμόνα σαν πιο σίγουρη επιλογή, παράλληλα με ένα κατάλληλο πρόγραμμα Ειδικών Ασκήσεων για την Σκολίωση με την μέθοδο Schroth. Όμως, η Ειρήνη και η οικογένεια της ήθελαν να δώσουν μια ευκαιρία ακόμα, αυτή την φορά με ένα Εξειδικευμένο πρόγραμμα ασκήσεων με την μέθοδο Schroth και όχι με μη Ειδικές ασκήσεις όπως δοκίμασαν στο παρελθόν αποτυχημένα.
Κάποιοι παράγοντες, όπως η σχετικά μικρή (για το μέγεθος της σκολίωσης της) ακτινολογική στροφή των σπονδύλων, η μικρή επιδείνωση της σκολίωσης της κάνοντας ακατάλληλες ασκήσεις για 6 μήνες, αλλά και η δέσμευση της Ε. για απόλυτη συνέπεια στην εφαρμογή των ασκήσεων, έπεισαν τον Νίκο Καραβίδα πως, με το ρίσκο που αναλογούσε φυσκά, ίσως να μπορούσε να αποφευχθεί ο κηδεμόνας. Συμφωνήθηκε η Ε. να επισκέπτεται την Αθήνα τουλάχιστον 1 φορά τον μήνα για τους πρώτους μήνες και στην περίπτωση που οι κλινικές μετρήσεις έδειχναν επιδείνωση να εφαρμοζόταν κηδεμόνας μαζί με τις ασκήσεις.
Η Ε. πράγματι αποδείχθηκε συνεπέστατη με τις ασκήσεις της και οι πρώτοι επανέλεγχοι στην Schroth Scoliosis & Spine Clinic φανέρωναν βελτίωση της κατάστασης και δεν ενέπνεαν καμία ανησυχία επιδείνωσης. Έτσι το πρόγραμμα συνεχίστηκε και τους επόμενους μήνες. Μάλιστα, μετά από 3 μήνες, η μητέρα της Ε. απευθυνόμενη στον κ. Καραβίδα είπε πως δεν θα είχαν πλέον αντίρρηση να βάλει και κηδεμόνα μαζί με τις ασκήσεις. Όμως, η βελτίωση της ήταν τόσο θεαματική, που η σκέψη αυτή απορρίφθηκε άμεσα και τους ζητήθηκε να συνεχίσουν το πρόγραμμα για μερικούς μήνες ακόμα, μέχρι την επόμενη ακτινογραφία, καθώς όλες οι μετρήσεις και οι φωτογραφίες προμήνυαν σημαντική βελτίωση της σκολίωσης.
Η επόμενη της ακτινογραφία, τον Μάιο του 2018, έδειξε μια εντυπωσιακή διόρθωση της γωνίας της σκολίωσης από τις 38 στις 22 μοίρες! Η κλινική της εικόνα, η συμμετρία της λεκάνης και των ώμων και η στροφή του κορμού ήταν αισθητά καλύτερα, όπως απεικονίζονται στις φωτογραφίες. Η Ε. λοιπόν, έχοντας βάσει των ενδείξεων θεραπείας με κηδεμόνα, ξεκάθαρη ένδειξη για εφαρμογή κηδεμόνα, κατάφερε όχι απλά να σταθεροποιήσει την σκολίωση της μόνο με τις ασκήσεις Schroth, αλλά και να βαλτιώσει την γωνία της κατά 16 μοίρες (από τις 38 στις 22 μοίρες), έχοντας ταυτόχρονα πλέον μια απολύτως συμμετρική στάση σώματος.
Η κάθε σκολίωση είναι ξεχωριστή και πάντα η σύσταση της θεραπευτικής επιλογής θα πρέπει να βασίζεται σε πολλούς παράγοντες και όχι απλώς στην μέτρηση της ακτινογραφίας, όπως γίνεται συχνά από τους Ορθοπεδικούς. Βέβαια, αν τελικά η επιλογή είναι μόνο ασκήσεις, χωρίς κηδεμόνα, απαιτείται η παρακολούθηση της θεραπείας να γίνεται από έμπειρο και εξειδικευμένο Φυσικοθεραπευτή, ο οποίος θα μπορεί ανά πάσα ώρα και στιγμή να διαγνώσει αν υπάρχει επιδείνωση από τις κλινικές μετρήσεις. Πάντως, η σημαντική επιτυχία στην περίπτωση της Ειρήνης, παρότι είχε σίγουρα ένδειξη για κηδεμόνα, δεν σημαίνει πως όλες οι σκολιώσεις μπορούν να έχουν το ίδιο καλό αποτέλεσμα. Όταν υπάρχει ένδειξη εφαρμογής κηδεμόνα, θα πρέπει να εφαρμόζεται μαζί με τις Ειδικές Φυσικοθεραπευτικές Ασκήσεις για την Σκολίωση (PSSE). Όμως, η κάθε περίπτωση είναι διαφορετική για αυτό απαιτείται την αξιολόγηση της κατάστασης και την θεραπευτική πρόταση να την κάνει κάποιος Ειδικός επιστήμονας. Η επιτυχία της Ε. δείχνει επίσης πως άτομα με σκολίωση από την επαρχία, εκτός Αθηνών, μπορούν να έχουν το ίδιο εξαιρετικά αποτελέσματα, αν το πρόγραμμα των ασκήσεων εφαρμοστεί με συνέπεια.
Περιστατικό 5
H Ε. διαγνώστηκε με σκολίωση στην ηλικία των 14 ετών. Η αρχική μέτρηση της γωνίας της σκολίωσης από τον Ορθοπεδικό της στο Νοσοκομείο Παίδων ήταν στις 27 μοίρες. Αρχικά της προτάθηκε επανέλεγχος σε μερικούς μήνες με ακτινογραφία και στην περίπτωση περαιτέρω επιδείνωσης εφαρμογή κηδεμόνα. Δεν της συστήθηκε να κάνει κάποιο πρόγραμμα ασκήσεων από τον ορθοπεδικό της, αλλά η ίδια έκανε γενικότερη γυμναστική. Στην επόμενη ακτινογραφία της μετά από 5 μήνες ο Ορθοπεδικός της μέτρησε σχετικά σταθερή την σκολίωση της,ελαφρώς βελτιωμένη κατά 1 μοίρα σύμφωνα με την μέτρηση του. Παρόλαυτα στις παρακάτω φωτογραφίες είναι ξεκάθαρο πως υπάρχει μια εμφανώς μεγαλύτερη κλίση του Ο3 σπονδύλου, κάτι που δείχνει πως η σκολίωση της είχε μεγαλώσει. Άλλωστε αυτό ήταν κάτι που το είχαν καταλάβει και η Ε. και οι γονείς της, καθώς πλέον έβλεπαν πιο ασύμμετρο το σώμα της και μια μεγαλύτερη μετατόπιση της λεκάνης προς τα δεξιά. Η σωστή μέτρηση της γωνίας της σκολίωσης λοιπόν ήταν στις 30 μοίρες.
Ο Ορθοπεδικός της πάντως αυτή την φορά, παρότι μέτρησε σχετικά σταθερή την σκολίωση της, της πρότεινε να ξεκινήσει ένα πρόγραμμα Ειδικών Ασκήσεων για την Σκολίωση με την μέθοδο Schroth και τον Νίκο Καραβίδα, ενώ ζήτησε να την επανεξετάσει μετά από 6 μήνες. Η Ε. λοιπόν υπό την καθοδήγηση του Φυσικοθεραπευτή της ξεκίνησε καθημερινά το πρόγραμμα των ασκήσεων της μεθόδου Schroth. Σύντομα άρχισε να διακρίνεται μια βελτίωση στην στάση του σώματος της, η οποία βελτιωνόταν διαρκώς. Στους 7 μήνες που έκανε πάλι ακτινογραφία η γωνία της σκολίωσης μετρήθηκε στις 20 μοίρες, η κλινική της εικόνα ήταν εμφανώς καλύτερη, η ασυμμετρία αισθητά λιγότερη, ενώ όπως μπορείτε να δείτε στην πρώτη φωτογραφία (στο δεξί της μέρος) υπήρξε και μια πολύ σημαντική ακτινολογική βελτίωση της στροφής των σπονδύλων (η μετατόπιση στα pedicles[“ματάκια”] των σπονδύλων είναι εμφανής), κάτι που κάνει εντελώς αναμφισβήτητο το εξαιρετικό θεραπευτκό της αποτέλεσμα.
Η Ε. συνέχισε το πρόγραμμα των ασκήσεων της σε έναν ελαφρώς λιγότερο εντατικό ρυθμό, κάνοντας ασκήσεις μόνο 1 φορά την εβδομάδα. Το αποτέλεσμα της στις πιο πρόσφατες ακτινογραφίες της (04/2018) φανέρωσε μια ακόμα μεγαλύτερη βελτίωση και η σκολίωση της μετρήθηκε στις 13 μοίρες! Η Ε. λοιπόν με τις ασκήσεις της μεθόδου Schroth κατάφερε να μειώσει την σκολίωση της κατά 17 μοίρες μέσα σε 2 περίπου χρόνια, χωρίς καν να χρειαστεί να βάλει κηδεμόνα.
Περιστατικό 6 (Σκολίωση ενηλίκων)
Η Μ. είναι 30 χρονών και γνώριζε για την σκολίωση της από την εφηβεία της. Τότε είχε φορέσει κηδεμόνα για 2-3 χρόνια, χωρίς να κάνει κάποιο πρόγραμμα ασκήσεων. Το αποτέλεσμα της δυστυχώς δεν ήταν καλό και η σκολίωση της μεγάλωσε σημαντικά και συνέχιζε να μεγαλώνει και κατά την ενήλικη ζωή της. Οι έρευνες με βάση την φυσική εξέλιξη της πάθησης δείχνουν πως οι σκολιώσεις που ξεπερνούν τις 30 μοίρες στο τέλος της ανάπτυξης στατιστικά έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να συνεχίζουν να μεγαλώνουν και στην ενήλικη ζωή. Φυσικά, όσο πιο μεγάλη η σκολίωση τόσο μεγαλύτερες και οι πιθανότητες επιδείνωσης. Ο ρυθμός επιδείνωσης στους ενηλίκους υπολογίζεται να είναι περίπου 0,5-1 μοίρα τον χρόνο. Στην Μ. η σκολίωση της είχε μεγαλώσει αισθητά από την εφηβεία της και η ασυμμετρία του σώματος της ήταν πλέον πολύ μεγάλη.
Η παραπάνω ακτινογραφία της Μ. μετρήθηκε στις 57 μοίρες. Ψάχνοντας στο διαδίκτυο για θεραπευτικές επιλογές, πλην του κλασσικού χειρουργείου με σπονδυλοδεσία που δεν ήθελε ούτε να το σκεφτεί, βρήκε το καινούριο σύστημα μικροεπεμβατικής της σκολίωσης, ApiFix. Το ApiFix είναι ένα καινοτόμο σύστημα χειρουργικής αντιμετώπισης της σκολίωσης, με πολύ μικρότερη τομή, χωρίς σπονδυλοδεσία και περιορισμό της κίνησης, με μόνο 2 βίδες σταθεροποίησης, το οποίο πάντα συνδυάζεται με Ειδικές Ασκήσεις για την Σκολίωση με την μέθοδο Schroth. Προτείνεται κυρίως για μονές σκολιώσεις, 40-60 μοιρών, με καλή ελαστικότητα της σπονδυλικής στήλης. Ο τύπος της σκολίωσης της Μ. ήταν κατάλληλος, η γωνία της σκολίωσης οριακά εντός ενδείξεων, όμως η ελαστικότητα της σπονδυλικής της στήλης ήταν πολύ μειωμένη και δεν εγκρίθηκε για να χειρουργηθεί με το ApiFix.
Ο Χειρούργος Ορθοπεδικός της πρότεινε να εφαρμόσει ένα πρόγραμμα ασκήσεων με την μέθοδο Schroth, με τον Νίκο Καραβίδα, για μερικούς μήνες και να κάνει πάλι ακτινογραφίες σε πλάγια κάμψη, ώστε να υπολογιστεί η ελαστικότητα του κυρτώματος της και να αποφασιστεί αν τελικά θα είναι υποψήφια να χειρουργηθεί με το ApiFix ή όχι. Η Μ. λοιπόν ξεκίνησε καθημερινά τις ασκήσεις της με την μέθοδο Schroth και όπως μπορείτε να διακρίνεται στις παραπάνω φωτογραφίες η κλινική της βελτίωση ήταν άκρως εντυπωσιακή. Η συμμετρία του σώματος της ήταν εμφανώς καλύτερη μέσα σε μερικούς μήνες. Οι ακτινογραφίες της σε πλάγια κάμψη, μετά από μόλις 3 μήνες, έδειξαν ότι η ελαστικότητα του κυρτώματος της ήταν εμφανώς καλύτερη.
Η επόμενη ακτινογραφία της έγινε σχεδόν 1 χρόνο μετά την εφαρμογή των ασκήσεων με την μέθοδο Schroth και η γωνία της σκολίωσης της είχε βελτιωθεί σημαντικά, από τις 57 στις 50 μοίρες. Η περίπτωση της Μ. φανερώνει σε πολύ μεγάλο βαθμό την διορθωτική ικανότητα των Ειδικών Ασκήσεων για την Σκολίωση με την μέθοδο Schroth, ακόμα και σε ενηλίκους και σε πολύ μεγάλες σκολιώσεις. Σίγουρα η μέθοδος Schroth μπορεί να προσφέρει πολλά οφέλη σε άτομα που έχουν μεγάλες σκολιώσεις και δεν επιθυμούν για τον οποιοδήποτε λόγο να χειρουργηθούν.
Περιστατικό 7 (Σκολίωση Ενηλίκων)
Η Ι. είναι 23 ετών και κατά την εφηβεία της ακολούθησε θεραπεία με κηδεμόνα για την σκολίωση της. Το αποτέλεσμα της θεραπείας, κυρίως όσον αφορά την εμφάνιση του σώματος λόγω της στροφής του κορμού με έναν χαρακτηριστικά μεγάλο ύβο, δεν την άφηνε ικανοποιημένη. Επιπλέον, η τάση επιδείνωσης στην ενήλικη ζωή των σκολιώσεων που ξεπερνούν τις 30 μοίρες στο τέλος της ανάπτυξης, την οδήγησε στην αναζήτηση αντιμετώπισης για το πρόβλημα της και έτσι επισκέφτηκε την Schroth Scoliosis & Spine Clinic.
Η σκολίωση της μετρήθηκε 41 μοίρες τον Μάιο του 2017 και της προτάθηκε να ξεκινήσει ένα πρόγραμμα Ειδικών Φυσικοθεραπευτικών Ασκήσεων για την Σκολίωση με την μέθοδο Schroth, το οποίο εφάρμοσε με συνέπεια για το επόμενο χρονικό διάστημα. Η βελτίωση της, ειδικά στην στροφή του κορμού, που της δημιουργούσε πρόβλημα στην εμφάνιση της, ήταν ορατή από τους πρώτους μήνες. Η ίδια μάλιστα πήρε την απόφαση να κόψει τα μαλλιά της, αισθανόμενη πλέον πολύ πιο άνετα για την βελτιωμένη εμφάνιση του σώματος της.
Η πρόσφατη ακτινογραφία που έκανε (Απρίλιος 2018) έδειξε πως η σκολίωση της είχε βελτιωθεί από τις 41 στις 36 μοίρες. Η συμμετρία του σώματος της και η στροφή επίσης βελτιώθηκαν σε σημαντικό βαθμό. Η Ι. αποτελεί άλλο ένα παράδειγμα πως η σκολίωση στους ενηλίκους μπορεί να βελτιωθεί, με την εφαρμογή ενός κατάλληλα σχεδιασμένου προγράμματος Ειδικών Ασκήσεων.
Περιστατικό 8
Η Ν. είναι ένα κορίτσι 15 ετών, που επισκέφτηκε την Schroth Scoliosis & Spine Clinic, τον Ιούνιο του 2017, ακτόπιν σύστασης του γιατρού που την παρακολουθούσε. Για 3 χρόνια φορούσε κηδεμόνα (Dynamic Derotation Brace – DDB), όμως η σκολίωση της διαρκώς μεγάλωνε, κυρίως λόγω αναποτελεσματικότητας του κηδεμόνα. Έτσι ξεκινώντας αρχικά από τις 38 μοίρες, έφτασε τον Ιούνιο του 2017 στις 62 μοίρες, ευρισκόμενη προς το τέλος της οστικής ανάπτυξης. Η σύσταση του γιατρού της ήταν πλέον μόνο η χειρουργική αντιμετώπιση της σκολίωση με οπίσθια σπονδυλοδεσία, την οποία οι γονείς απέρριψαν. Η επόμενη πρόταση του γιατρού της ήταν να ξεκινήσει ένα πρόγραμμα Ειδικών Ασκήσεων για την Σκολίωση, στην Schroth Scoliosis & Spine Clinic, για μερικούς μήνες παράλληλα με τον κηδεμόνα της και να γίνει επαναληπτική ακτινογραφία. Στην περίπτωση που η σκολίωση της έδειχνε βελτίωση, ίσως θα μπορούσε να χειρουργηθεί με το σύστημα ApiFix που είναι μια μικροεπεμβατική τεχνική για την σκολίωση, λιγότερο εκτεταμένη από την οπίσθια σπονδυλοδεσία.
Κατά την πρώτη επίσκεψη της στην Schroth Scoliosis & Spine Clinic, ο Νίκος Καραβίδας σύστησε να σταματήσει τελείως την θεραπεία με τον κηδεμόνα της, γιατί βρισκόταν ήδη κοντά στην ολοκλήρωση της ανάπτυξης, άρα δεν είχε ενδειξη εφαρμογής του, αλλά και γιατί ο κηδεμόνας της δεν ήταν σχεδιασμένος σωστά και πιθανότατα συντέλεσε στην επιδείνωση της σκολίωσης της. Έτσι, ξεκίνησε την εφαρμογή των Ειδικών Ασκήσεων για την Σκολίωση με την μέθοδο Schroth, προσπαθώντας να αποφύγει την χειρουργική επιλογή.
Η ακτινογραφία της μετά από μερικούς μήνες φανέρωσε μια σημαντική βελτίωση της γωνίας της σκολίωσης κατά 6 μοίρες, από τις 62 στις 56 μοίρες. Όμως αυτό που είχε ακόμα μεγαλύτερη σημασία για την ίδια, ήταν πως η εμφάνιση της (όπως φαίνεται και στι φωτογραφίες) ήταν εντυπωσιακά καλύτερη. Το πολύ καλό της αποτέλεσμα, σε συνδυασμό με τα υψηλά ποσοστά επαναληπτικών επεμβάσεων για το ApiFix, οδήγησαν την ίδια και την οικογένεια της στην απόφαση να εγκαταλείψουν τις σκέψεις για χειρουργική αντιμετώπιση.
Το αποτέλεσμα της υποδεικνύει πως η μέθοδος Schroth μπορεί να βελτιώσει σημαντικά ακόμα και πολύ μεγάλες σκολιώσεις, που ξεπερνούν και τις 60 μοίρες. Σίγουρα η μέθοδος Schroth μπορεί να αποτελεί μια θεραπευτική επιλογή για όσους δεν επιθυμούν να πάρουν το σημαντικό ρίσκο που εγκυμονεί ένα χειρουργείο σπονδυλικής στήλης. Φυσικά, συνεχίζει το πρόγραμμα των ασκήσεων, σε έναν λιγότερο εντατικό ρυθμό, με στόχο την διατήρηση του αποτελέσματος μακροπρόθεσμα ή ακόμα και την περαιτέρω βελτίωση του.
Περιστατικό 9 (Σκολίωση ενηλίκων)
H B. είναι μια κοπέλα 24 ετών, η οποία διαγνώστηκε με σκολίωση κατά την εφηβεία της. Ο τύπος της σκολίωσης της ήταν δεξιά θωρακική. Στην αρχική της διάγνωση η σκολίωση ήταν 40 μοίρες και φόρεσε κηδεμόνα, χωρίς όμως να καταφέρει να σταθεροποιήσει την σκολίωση της, η οποία συνέχιζε να αυξάνεται και μετά το τέλος της ανάπτυξης της. Στην ενήλικη ζωή ξεκίνησε να πονάει στην πλάτη της και είχε μια σημαντική ασυμμετρία στο σώμα της λόγω της μετατόπισης της λεκάνης της προς τα δεξιά και του ορατού ύβου όταν έσκυβε.
Η σκολίωση της πλέον είχε φτάσει στις 53 μοίρες. Αναζητώντας αντιμετώπιση για την σκολίωση της, επισκέφτηκε κάποιους Ορθοπεδικούς, η πλειοψηφία των οποίων πρότεινε χειρουργική αντιμετώπιση, καθώς η σκολίωση ήταν στις λεγόμενες “χειρουργικές ενδείξεις”, άνω των 40-45 μοιρών. Πήγε επίσης και σε ιδιωτικό κέντρο που σχεδιάζουν κηδεμόνες για σκολίωση και ο Ορθοπεδικός εκεί της πρότεινε να βάλει κηδεμόνα για την σκολίωση της, παρότι φυσικά στους ενηλίκους δεν υπάρχει ένδειξη εφαρμογής του. Αρνήθηκε τον κηδεμόνα, αλλά ξεκίνησε ένα πρόγραμμα ασκήσεων με τον Φυσικοθεραπευτή του κέντρου, με τον οποίο σταμάτησε πολύ γρήγορα καθώς δεν καταλάβαινε τις ασκήσεις και δεν έβρισκε κάποιο όφελος για την κατάσταση της.
Έτσι, επισκέφτηκε την Schroth Scoliosis & Spine Clinic, τον Ιανουάριο του 2018 και της προτάθηκε από τον Νίκο Καραβίδα, να ξεκινήσει ένα πρόγραμμα ασκήσεων με την μέθοδο Schroth, εφαρμόζοντας το στο σπίτι της καθημερινά και κάνοντας κάποιες τακτικές συνεδρίες υπό επίβλεψη στην κλινική μας. Από τις πρώτες μόλις εβδομάδες οι πόνοι είχαν μειωθεί σημαντικά και πολύ σύντομα εξαφανίστηκαν πλήρως, ενώ άρχισε να βλέπει την στάση του σώματος της να αλλάζει προς το καλύτερο.
Μετά από 6 μήνες, καθώς θα έφευγε μόνιμα στο εξωτερικό, έκανε καινούρια ακτινογραφία, η οποία φανέρωσε μια αισθητή βελτίωση της γωνίας της σκολίωσης από τις 53 στις 48 μοίρες, αλλά το πιο σημαντικό ήταν ότι πλέον το σώμα της έδειχνε πολύ πιο συμμετρικό, ο ύβος από την στροφή των σπονδύλων ήταν σημαντικά λιγότερος, η ίδια ένιωθε πολύ καλύτερα και δεν είχε καθόλου ενοχλήσεις πλέον. Στην Αγγλία συνέχισε να κάνει τις ασκήσεις της και η επόμενη ακτινογραφία έγινε μετά από 14 μήνες. Η γωνία της σκολίωσης της είχε μειωθεί ακόμα περισσότερο στις 46 μοίρες. Η περίπτωση της Β. δείχνει πως ακόμα και μεγάλες σκολιώσεις ενηλίκων, εντός χειρουργικών ενδείξεων, μπορούν να αντιμετωπιστούν με επιτυχία με τις ασκήσεις της μεθόδου Schroth και μάλιστα το αποτέλεσμα να είναι ορατό μέσα σε λίγους μόλις μήνες.
Περιστατικό 10
Η Μ. είναι τώρα 16 ετών και είχε διαγνωστεί με σκολίωση από μικρότερη ηλικία. Δεν είχε κάνει καμία αντιμετώπιση για την πάθηση και τον Αύγουστο του 2016 η σκολίωση της μετρήθηκε 47 μοίρες, ενώ βρισκόταν σε ένα σχετικά προχωρημένο στάδιο ανάπτυξης (Risser 3), έχοντας όμως και κάποιο υπόλοιπο ακόμα. Αυτό πρακτικά σημαίνει πως η σκολίωση της πιθανότατα θα συνέχιζε την επιδείνωση της. Οι επιλογές που της προτάθηκαν ήταν είτε κηδεμόνας είτε χειρουργική επέμβαση. Οι γονείς της αποφάσισαν να απευθυνθούν σε έναν Χειρούργο Ορθοπεδικό και προγραμμάτισαν η Μ. να χειρουργηθεί με το σύστημα ApiFix μέσα στους επόμενους μήνες. Μέχρι να γινόταν η επέμβαση ο Ορθοπεδικός σωστά τους πρότεινε, όπως ορίζει το επίσημο πρωτόκολλο θεραπείας του ApiFix, να ξεκινήσουν ένα Ειδικό πρόγραμμα ασκήσεων για την Σκολίωση με την μέθοδο Schroth.
Όμως η Μ. ξεκίνησε τις ασκήσεις της μεθόδου Schroth με τον Νίκο Καραβίδα, τον Δεκέμβριο του 2016, οπότε πιθανόν η γωνία της σκολίωση τότε να ήταν ήδη μεγαλύτερη από τις 47 μοίρες. Αυτό δίνει φυσικά ακόμα μεγαλύτερη αξία στο αποτέλεσμα της μερικούς μήνες αργότερα. Η Μ. ξεκίνησε λοιπόν να εφαρμόζει το πρόγραμμα των ασκήσεων Schroth και προγραμμάτισε το χειρουργείο για την Άνοιξη του 2017. Ο Ορθοπεδικός της είχε ζητήσει επανέλεγχο με ακτινογραφία και έτσι έκανε ακτινογραφία τον Απρίλιο του 2017.
Η ακτινογραφία όχι απλώς δεν έδειξε επιδείνωση της γωνίας αλλά αντιθέτως φανέρωσε μια σημαντική βελτίωση και μετρήθηκε 41 μοίρες. Η κλινική εικόνα της και οι ασυμμετρίες του σώματος της επίσης βελτιώθηκαν σε πολύ ικανοποιητικό βαθμό, κάτι το οποίο ήδη προδιαγράφονταν από την παρακολούθηση της θεραπείας από τον Εξειδικευμένο Φυσικοθεραπευτή. Το χειρουργείο της πήρε αναβολή για το καλοκαίρι του 2017, μετά το τέλος της σχολικής χρονιάς. Η Μ. συνεχίζει τις ασκήσεις Schroth με στόχο να βελτιώσει ακόμα περισσότερο την σκολίωση και να χειρουργηθεί τελικά με το σύστημα ApiFix υπό τις καλύτερες συνθήκες, έτσι ώστε να έχει το μέγιστο δυνατό θεραπευτικό αποτέλεσμα μετεγχιρητικά.
Η περίπτωση της Μ. υποδεικνύει την αποτελεσματικότητα των ασκήσεων της μεθόδου Schroth ακόμα και σε μεγάλες σκολιώσεις. Το γεγονός πως η ακτινολογική και κλινική βελτίωση έγινε στην φάση της ανάπτυξης του παιδιού, που οι πιθανότητες επιδείνωσης της σκολίωσης είναι αυξημένες, δίνει ακόμα μεγαλύτερη σημασία στο αποτέλεσμα. Επίσης, τονίζει την ανάγκη όλα τα παιδιά που χειρουργούνται με το σύστημα ApiFix να εφαρμόζουν ένα Ειδικό πρόγραμμα ασκήσεων με την μέθοδο Schroth, πριν και μετά το χειρουργείο. Δυστυχώς, κάποιοι Χειρούργοι Ορθοπεδικοί δεν συστήνουν ασκήσεις Schroth, όπως ορίζει το επίσημο πρωτόκολλο θεραπείας από το Ισραήλ που εφευρέθηκε το ApiFix, με συνέπεια τα αποτελέσματα σε αυτά τα περιστατικά να είναι συγκριτικά φτωχότερα.
Περιστατικό 11
Η πρώτη διάγνωση για σκολίωση στην Κ. έγινε στην ηλικία των 14 ετών, περίπου 1 χρόνο μετά από την πρώτη φορά που αδιαθέτησε, κάτι που σημαίνει πως υπήρχε μεγάλο υπόλοιπο ανάπτυξης ακόμα. Η γωνία της σκολίωσης της μετρήθηκε στις 29 μοίρες, από τον Χειρούργο Ορθοπαιδικό της στο νοσοκομείο ΚΑΤ. Η σύσταση του γιατρού της ήταν να βάλει κηδεμόνα, ενώ δεν της προτάθηκε να κάνει κανένα πρόγραμμα άσκησης παράλληλα. Οι γονείς της Κ. αναζήτησαν κι άλλες ιατρικές γνώμες και απευθύνθηκαν σε άλλους γιατρούς, αλλά και φυσικοθεραπευτές και συγκέντρωσαν αρκετές διαφορετικές θεραπευτικές προτάσεις. Η συντριπτική πλειοψηφία των γιατρών που εξέτασαν την Κατερίνα σύστηναν εφαρμογή κηδεμόνα, όμως κάποιοι από αυτούς πρότειναν και εφαρμογή Ειδικών Ασκήσεων για την Σκολίωση με την μέθοδο Schroth.
Κατά αυτό τον τρόπο και πριν πάρουν την τελική τους απόφαση απευθύνθηκαν και στον Εξειδικευμένο Schroth Φυσικοθεραπευτή, Νίκο Καραβίδα. Η απόφαση για την εφαρμογή κηδεμόνα ή όχι λαμβάνεται εξετάζοντας πολύ περισσότερες παραμέτρους, από την απλή μέτρηση της ακτινογραφίας, που συνήθως έκαναν οι περισσότεροι γιατροί, όπως ο τύπος της σκολίωσης (Αριστερή θωρακοοσφυϊκή σκολίωση στην προκειμένη περίπτωση), η στροφή των σπονδύλων, το στάδιο της ανάπτυξης, η πιθανότητα επιδείνωσης με βάση την Lonstein formula που μας δίνει μια σημαντική ένδειξη για την πρόγνωση της σκολίωσης κ.α. Από την συνεκτίμηση όλων αυτών των παραγόντων, ήταν οριακή η ένδειξη να βάλει κηδεμόνα ή όχι.
Σε αυτές τις περιπτώσεις η θεραπευτική επιλογή μπορεί να είναι εφαρμογή Ειδικών Ασκήσεων για την Σκολίωση (Physiotherapeutic Scoliosis Specific Exercises – PSSE) και τακτική παρακολούθηση από Εξειδικευμένο και έμπειρο Φυσικοθεραπευτή στην αντιμετώπιση της Σκολίωσης, έτσι ώστε με τα κατάλληλα εργαλεία και τρόπους αξιολόγησης και παρακολούθησης της θεραπείας, αν υπάρχει επιδείνωση να εντοπιστεί έγκαιρα και να παραπεμθεί το παιδί για κηδεμόνα. Αυτό είναι ένα μεγάλο πλεονέκτημα ενός Εξειδικευμένου Φυσικοθεραπευτή (όταν κάνει σωστά την δουλειά του, γιατί δυστυχώς υπάρχουν πολλές περιπτώσεις πιστοποιημένων θεραπευτών Schroth που δεν εφαρμόζουν σωστά ούτε την μέθοδο, αλλά δεν είναι και σε θέση να παρακολουθούν ορθά την εξέλιξη της θεραπείας, με αποτέλεσμα συχνά η σκολίωση να μεγαλώνει αρκετά και να μην το αντιλαμβάνονται) σε σχέση με κάποιον που δεν εξειδικεύεται στην αντιμετώπιση της σκολίωσης.
Η σύσταση λοιπόν του Νίκου Καραβίδα ήταν ασκήσεις Schroth, τακτική παρακολούθηση στο μεσοδιάστημα και ακτινολογικός επανέλεγχος σε 6 μήνες. Πρωταρχικός στόχος παρέμενε ο περιορισμός της επιδείνωσης της σκολίωσης και η αποφυγή εφαρμογής κηδεμόνα. Η Κ. λοιπόν ξεκίνησε να εφαρμόζει το πρόγραμμα των ασκήσεων της καθημερινά στο σπίτι της και ανά τακτά διαστήματα γίνονταν συνεδρίες υπό την καθοδήγηση του Εξειδικευμένου Φυσικοθεραπευτή. Η κλινική της εικόνα σύντομα άρχισε να παρουσιάζει βελτίωση και το σώμα της να γίνεται εμφανώς πιο συμμετρικό. Στους 6 μήνες έκανε ακτινογραφία, η οποία έδειξε ακριβώς αυτό που είχε παρατηρηθεί στο μεσοδιάστημα παρακολούθησης, δηλαδή βελτίωση της γωνίας Cobb από τις 29 στις 24 μοίρες, βελτίωση της στροφής από τις 10 μοίρες στις 6 και μια απολύτως συμμετρική στάση σώματος.
Το περιθώριο ανάπτυξης της Κ. όμως ήταν μεγάλο, οπότε της προτάθηκε να συνεχίσει το πρόγραμμα σε έναν εντατικό ρυθμό, εφαρμόζοντας τις ασκήσεις της 5 φορές την εβδομάδα. Ο κίνδυνος να μεγαλώσει η σκολίωση της εξακολουθούσε να υπάρχει, όμως η όσο η ανάπτυξη προχωράει και η γωνία Cobb δεν μεγαλώνει (στην περίπωση της Κ. μειώθηκε κατά 5 μοίρες κιόλας), η πιθανότητα επιδείνωσης μικραίνει. Εφόσον η παρακολούθηση της θεραπείας έδειχνε πως δεν φαίνεται κάποια επιδείνωση, η επόμενη ακτινογραφία της θα οριζόταν μετά από αρκετούς μήνες. Ο περιορισμός της έκθεσης στην ακτινοβολία είναι επίσης ένα μεγάλο πλεονέκτημα που έχουν τα παιδιά που παρακολουθούνται από Εξειδικευμένο Φυσικοθεραπευτή, ο οποίος μπορεί να γνωρίζει με βεβαιότητα την εξέλιξη της θεραπείας.
Η Κ. έκανε την επόμενη ακτινογραφία της τον Ιούνιο του 2017, η οποία μετρήθηκε σχετικά σταθερή στις 26 μοίρες. Σίγουρα πάντως καλύτερα από την αρχική της ακτινογραφία που είχε μετρηθεί στις 29 μοίρες. Παρακάτω μπορείτε να δείτε την πιο πρόσφατη ακτινογραφία και τις φωτογραφίες της Κατερίνας, περίπου 15 μήνες μετά την έναρξη των ασκήσεων με την μέθοδο Schroth. Το σώμα παραμένει εντελώς συμμετρικό και όλες οι φωτογραφίες είναι τραβηγμένες σε χαλαρή θέση. Κατά πάσα πιθανότητα λοιπόν η Κ. θα έχει ολοκληρώσει την θεραπεία της για την σκολίωση μέσα στους επόμενους μήνες, έχοντας εξασφαλίσει και την μακροπρόθεσμη διατήρηση του αποτελέσματος της, μέσα από την εκπαίδευση για την καθημερινότητα της που έχει λάβει από το πρόγραμμα ασκήσεων με την μέθοδο Schroth. Με τις ασκήσεις Schroth κατάφερε όχι απλά να περιορίσει την επιδείνωση της σκολίωσης της και να μην χρειαστεί να βάλει κηδεμόνα, αλλά και να βελτιώσει σημαντικά την γωνία της σκολίωσης, την στροφή των σπονδύλων και την συμμετρία του σώματος της.
Το παράδοξο της υπόθεσης πάντως συνέβη όταν η Κ. επισκέφτηκε το νοσοκομείο ΚΑΤ για να δει τον Χειρούργο Ορθοπεδικό που αρχικά, πριν 15 μήνες, της είχε προτείνει να βάλει κηδεμόνα για 22 ώρες την ημέρα, ώστε να κάνει την ακτινογραφία της. Ο γιατρός της μόλις ενημερώθηκε από την ίδια πως τελικά δεν έβαλε κηδεμόνα, αλλά επέλεξε να κάνει Ειδικές Ασκήσεις για την Σκολίωση με την μέθοδο Schroth, εξαγριώθηκε, παρότι το αποτέλεσμα της θεραπείας ήταν αναμφισβήτητα εξαιρετικό και χωρίς κηδεμόνα. Στην αρχή αρνήθηκε να της επιτρέψει να βγάλει καινούρια ακτινογραφία, τόνισε με εμφατικό τρόπο πως η μέθοδος Schroth δεν είχε κανένα αποτέλεσμα, ενώ στην ερώτηση της Κ. πως γίνεται το σώμα της να είναι εντελώς συμμετρικό η απάντηση ήταν ότι την βοήθησε το βόλλεϋ, που έπαιζε 2 φορές την εβδομάδα. Μάλλον είχε ξεχάσει πως πριν 1,5 χρόνο της είχε πει να σταματήσει το βόλλεϋ γιατί τα πολλά άλματα που απαιτούνται δεν κάνουν καλό στην σκολίωση! Μετά από πίεση της Κ. και της μητέρας της δέχτηκε να βγει μια καινούρια ακτινογραφία, την οποία μέτρησε (σκοπίμως?) 32 μοίρες. Τόνισε στην οικογένεια πως υπάρχει ξεκάθαρη επιδείνωση της σκολίωσης (μόλις 2 μοίρες σύμφωνα με την δικιά του υποκειμενική μέτρηση!) και σύστησε πάλι κηδεμόνα . Μετά την άρνηση της Κ. να βάλει κηδεμόνα πρότεινε σαν εναλλακτική επιλογή να χειρουργηθεί με το σύστημα ApiFix. Φυσικά, η Κατερίνα αρνήθηκε και εξήγησε στον Ορθοπεδικο της πως είναι ήδη πολύ ευχαριστημένη με το αποτέλεσμα της, πολύ χαρούμενη που το πέτυχε χωρίς να χρειαστεί να φορέσει κηδεμόνα και ότι θα συνεχίσει το πρόγραμμα των ασκήσεων Schroth υπό την καθοδήγηση του φυσικοθεραπευτή της.
Συνεπώς, ένα αναμφισβήτητα εξαιρετικό θεραπευτικό αποτέλεσμα χωρίς κηδεμόνα, μετατράπηκε με μεθοδικότητα σε δήθεν αποτυχημένο από τον Ορθοπεδικό της. Πρώτον, ακόμα και σωστή να ήταν η μέτρηση του στις 32 μοίρες, δεν υπάρχει καμία επιδείνωση της σκολίωσης μετά από 1,5 σχεδόν χρόνο και στην φάση ανάπτυξης του παιδιού, καθώς η επιδείνωση της σκολίωσης ορίζεται περισσότερο από 5 μοίρες. Δεύτερον, η απολύτως συμμετρική στάση του σώματος του παιδιού αποδόθηκε στο βόλλεϋ, που έκανε 2 φορές την εβδομάδα και της είχε συσταθεί να σταματήσει και όχι στην συστηματική και εντατική προσπάθεια της με τις Ειδικές Ασκήσεις για την Σκολίωση με την μέθοδο Schroth. Τρίτον, ακόμα και 32 μοίρες να ήταν η σκολίωση, πάλι δεν θα είχε πλέον ένδειξη για κηδεμόνα, καθώς η ανάπτυξη της έχει προχωρήσει ακόμα περισσότερο. Τέταρτον, πάλι δεν υπήρχε ένδειξη για να χειρουργηθεί με το σύστημα ApiFix, όπως της προτάθηκε. Δυστυχώς, φαίνεται πως το πολύ καλό αποτέλεσμα της Κ. δεν άρεσε για κάποιους μη επιστημονικούς λόγους στον Ορθοπεδικό της.
Περιστατικό 12
Ο Δ., από τον Πύργο Ηλείας, διαγνώστηκε με σκολίωση και κύφωση, στην ηλικία των 15 ετών. Η γωνία της κύφωσης μετρήθηκε 60 μοίρες και η γωνία της σκολίωσης 18 μοίρες στον θώρακα (θωρακική σκολίωση) και 20 στην μέση (οσφυϊκή σκολίωση). Η σύσταση και των δύο Χειρούργων Ορθοπεδικών που τον αξιολόγησαν ήταν εφαρμογή κηδεμόνα και για την κύφωση και για την σκολίωση. Οι γονείς του Δημήτρη, ψάχνοντας την καλύτερη δυνατή επιλογή για το παιδί τους, οδηγήθηκαν στην Schroth Scoliosis & Spine Clinic, για να πάρουν μια ακόμα γνώμη.
Το στάδιο της ανάπτυξης του Δ. ήταν Risser 1, κάτι που σήμαινε πως υπήρχε σημαντικό υπόλοιπο ανάπτυξης. Όμως κατά τον κλινικό και ακτινολογικό έλεγχο από τον Νίκο Καραβίδα, διαπιστώθηκε πως δεν υπήρχαν όλα τα κριτήρια της κύφωσης Scheuermann, ενώ και η γωνία της σκολίωσης δεν ξεπερνούσε τις 25 μοίρες, που είναι το όριο εφαρμογής κηδεμόνα σύμφωνα με τις διεθνείς επιστημονικές κοινότητες SRS και SOSORT. Έτσι του προτάθηκε να ξεκινήσει την εφαρμογή ενός κατάλληλου προγράμματος Ειδικών Ασκήσεων για την Σκολίωση και την Κύφωση, με τις μεθόδους Schroth και SEAS, χωρίς κηδεμόνα.
Πράγματι, η διαφορά πάνω στο σώμα του Δ. άρχιζε να διαφαίνεται από τις πρώτες κιόλας εβδομάδες. Σε όλους τους επανελέγχους που πραγματοποιήθηκαν μέσα στο επόμενο χρονικό διάστημα 12 μηνών, οι κλινικές μετρήσεις ήταν σταθερά βελτιωμένες και για την σκολίωση και για την κύφωση. Συνεπώς τον επόμενο ακτινολογικό έλεγχο τον έκανε σχεδόν 1 χρόνο μετά την εφαρμογή των ασκήσεων.
Η καινούρια ακτινογραφία φανέρωσε μια σημαντική βελτίωση της σκολίωσης (οσφυϊκής) από τις 20 στις 12 μοίρες,η θωρακική σκολίωση παρέμεινε σχετικά σταθερή, από τις 18 στις 17 μοίρες, ενώ η κύφωση του επίσης βελτιώθηκε σημαντικά από τις 60 στις 49 μοίρες. Επίσης, όπως φαίνεται και στις φωτογραφίες, η στάση του σώματος και η συμμετρία της λεκάνης βελτιώθηκαν αρκετά. Κάτι που δίνει ακόμα μεγαλύτερη σημασία στο αποτέλεσμα των Ειδικών Ασκήσεων είναι το γεγονός πως η διόρθωση αυτή επιτεύχθηκε κατά την φάση της μέγιστης ανάπτυξης του παιδιού, από το Risser 1 έως το 3, όπου οι πιθανότητες επιδείνωσης της σκολίωσης και της κύφωσης ήταν ιδιατέρως αυξημένες. Και όλα αυτά χωρίς την εφαρμογή κηδεμόνα, όπως αρχικά του προτάθηκε και από τους 2 Ορθοπεδικούς που επισκέφτηκε, χωρίς να του δίνουν καμία εναλλακτική επιλογή.
Περιστατικό 13
Η Ε.,14 ετών, διαγνώστηκε με σκολίωση 30 μοιρών, τον Οκτώβριο του 2016. Η σύσταση της συντριπτικής πλειοψηφίας των Ορθοπεδικών που απευθύνθηκε η οικογένεια της, ήταν εφαρμογή κηδεμόνα για 20-22 ώρες την ημέρα, χωρίς να τους δίνεται κάποια άλλη εναλλακτική επιλογή. Έτσι, ζήτησαν την γνώμη του Νίκου Καραβίδα για την περίπτωση της κόρης τους. Οι Ορθοπεδικοί, οι οποίοι σύστησαν τον κηδεμόνα προφανώς μέτρησαν απλώς την γωνία της σκολίωσης και επειδή μετρήθηκε περισσότερο από τις 25 μοίρες, πρότειναν την εφαρμογή κηδεμόνα. Όμως, σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες των διεθνών επιστημονικών κοινοτήτων Scoliosis Research Society (SRS) και Society on Scoliosis Orthopedic and Rehabilitation Treatment (SOSORT), θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψιν περισσότεροι παράγοντες, με πιο σημαντικό το στάδιο της ανάπτυξης του παιδιού.
Σύμφωνα με τον ακτινολογικό έλεγχο, το στάδιο της ανάπτυξης της Ε. ήταν Risser 3, ενώ είχε αδιαθετήσει περίπου 1,5 χρόνο νωρίτερα. Τα στοιχεία αυτά φανερώνουν σχετικά προχωρημένο στάδιο ανάπτυξης, άρα και μικρότερη πιθανότητα ραγδαίας επιδείνωσης της σκολίωσης. Πρόκειται για μια οριακή περίπτωση αναφορικά με την ένδειξη εφαρμογής κηδεμόνα. Όταν δεν υπάρχει σαφής ένδειξη για εφαρμογή κηδεμόνα, συνήθως η σύσταση του Νίκου Καραβίδα, είναι η εφαρμογή μόνο Ειδικών Ασκήσεων για την Σκολίωση (PSSE) με την μέθοδο Schroth, με ταυτόχρονη τακτική παρακολούθηση και επαναξιολόγηση της εξέλιξης της σκολίωσης. Έτσι και έγινε λοιπόν με την Ε., η οποία ξεκίνησε ένα εντατικό πρόγραμμα ασκήσεων Schroth, υπό την επίβλεψη του Νίκου Καραβίδα, με στόχο την παρεμπόδιση της επιδείνωσης της σκολίωσης και την εφαρμογή κηδεμόνα.
Τα αποτελέσματα της θεραπείας της άρχισαν να προδιαγράφονται από τους πρώτους μήνες και για αυτό τον λόγο η επόμενη ακτινογραφία της δεν ήταν σύντομα, αλλά σε 12 μήνες. Όταν ένας εξειδικευμένος Φυσικοθεραπευτής παρακολουθεί την εξέλιξη της σκολίωσης, μπορεί ανά πάσα ώρα και στιγμή με μεγάλη σιγουριά να γνωρίζει αν υπάρχει επιδείνωση ή όχι. Η πιο πρόσφατη ακτινογραφία της Ε. φανέρωσε μια σημαντική βελτίωση της σκολίωσης της, από τις 30 μοίρες στις 23. Συνεπώς, όχι απλά δεν χρειάστηκε να φορέσει κηδεμόνα για να σταθεροποιήσει την σκολίωση της, αλλά κατάφερε με τις ασκήσεις Schroth να βελτιώσει αισθητα την γωνία της σκολίωσης και την συνολικότερη συμμετρία και στάση σώματος της. Πλέον, η ανάπτυξη της έχει προχωρήσει αρκετά περισσότερο, οπότε ο κίνδυνος επιδείνωσης και το σενάριο εφαρμογής κηδεμόνα απομακρύνθηκε ακόμα περισσότερο. Η Ε. θα συνεχίσει για κάποιο χρονικό διάστημα τις ασκήσεις της σε έναν όχι τόσο εντατικό ρυθμό.
Περιστατικό 14
Η Κ. διαγνώστηκε με σκολίωση στην ηλικία των 14 ετών. Η αρχική μέτρηση της γωνίας της σκολίωσης της ήταν στις 14 μοίρες δεξιά θωρακική και 11 μοίρες αριστερή οσφυϊκή. Με δεδομένο ότι η ανάπτυξη της ήταν σχετικά προχωρημένη και το μέγεθος της σκολίωσης μικρό, η σύσταση της θεράποντος ιατρού της ήταν απλή παρακολούθηση με ακτινογραφία σε έναν χρόνο. Παρόλαυτα, η σκολίωση της μεγάλωσε σημαντικά και η μέτρηση ήταν στις 24 μοίρες στην θωρακική μοίρα και στις 25 μοίρες στην οσφυϊκή μοίρα. Η Ορθοπεδικός της σκέφτηκε την επιλογή εφαρμογής κηδεμόνα, όμως γνωρίζοντας αρκετά καλά τις ασκήσεις Schroth και την σημαντική συνεισφορά τους στην θεραπεία της σκολίωσης, σύστησε στην ασθενή να δοκιμάσει να επισκεφτεί το κέντρο μας για να ξεκινήσει την αντιμετώπιση της σκολίωσης μόνο με ασκήσεις Schroth και τακτική παρακολούθηση με κλινικές μετρήσεις στον χώρο μας και ακτινολογικό επανέλεγχο μετά από μερικούς μήνες.
Έτσι η Κ. επισκέφτηκε την Schroth Scoliosis & Spine Clinic τον Δεκέμβριο του 2018 για να ξεκινήσει την θεραπεία της. Εφάρμοζε το πρόγραμμα των ασκήσεων της με μεγάλη συνέπεια και οι πρώτες κλινικές μετρήσεις ήταν ιδιαιτέρως ενθαρρυντικές, καθώς δεν υπήρχε κανένα σημάδι επιδείνωσης, αλλά αντιθέτως κάποια βελτίωση ήδη διαφαινόταν. Η επόμενη της ακτινογραφία έγινε τον Οκτώβριο του 2019 και το αποτέλεσμα της μέτρησης ήταν σημαντική διόρθωση της σκολιωτικής γωνίας και στα δύο κυρτώματα. Η θωρακική σκολίωση βελτιώθηκε από τις 24 στις 14 μοίρες (10 μοίρες λιγότερο) και η οσφυϊκή της σκολίωση από τις 25 στις 10 μοίρες (15 μοίρες λιγότερο). Η Ορθοπεδικός της Κ. δεν πίστευε στα μάτια της και αισθάνθηκε απόλυτα δικαιωμένη για την σύσταση της να παραπέμψει την Κ. στην Schroth Scoliosis & Spine Clinic.
Πρόκειται για ένα εξαιρετικό θεραπευτικό αποτέλεσμα, καθώς μόλις τον προηγούμενο χρόνο η σκολίωση της Κ. επιδεινώθηκε ραγδαία (παρά την σχετικά προχωρημένη οστική ανάπτυξη) κατά 10 μοίρες στην θωρακική και κατά 15 μοίρες στην οσφυϊκή σκολίωση. Με τις ασκήσεις Schroth η σκολίωση όχι απλώς δεν επιδεινώθηκε περαιτέρω, αλλά είχε μια εντυπωσιακή βελτίωση (10 και 14 μοιρών σε θωρακική και οσφυϊκή μοίρα αντίστοιχα), ενώ το σώμα της Κ. δείχνει πλέον πολύ πιο συμμετρικό.
Περιστατικό 15
Η Σ. διαγνώστηκε με σκολίωση προς το τέλος της εφηβείας της, όμως δεν έκανε κάποια αντιμετώπιση. Στην Schroth Scoliosis & Spine Clinic ξεκίνησε την θεραπεία της στα 28 της χρόνια, τον Απρίλιο του 2019, έχοντας μια δεξιά θωρακοοσφυϊκή σκολίωση 30 μοιρών. Επίσης, τους τελευταίους μήνες πριν την έναρξη της θεραπείας της είχε ξεκινήσει να έχει και πόνους στην μέση της.
Ξεκίνησε να εφαρμόζει με συνέπεια στο σπίτι της το πρόγραμμα των ασκήσεων Schroth και ανά τακτά διαστήματα να κάνει συνεδρίες υπό την επίβλεψη του κ. Καραβίδα στην κλινική μας. Μετά από μερικές εβδομάδες μόνο οι ενοχλήσεις στην μέση είχαν σχεδόν εξαφανιστεί και η διαφορά στο σώμα της άρχισε να γίνει ορατή. Οι κλινικές μετρήσεις με το σκολιώμετρο φανέρωναν βελτίωση και στην στροφή του κορμού.
Έκανε επαναληπτική ακτινογραφία περίπου 14 μήνες από την έναρξη της θεραπείας της, στην οποία η σκολίωση της είχε μειωθεί κατά 7 μοίρες και ήταν πλέον στις 23 μοίρες, με μια αισθητά βελτιωμένη στάση σώματος και χωρίς ενοχλήσεις στην μέση. Η σύσταση του κ. Καραβίδα ήταν να συνεχίσει τις ασκήσεις της με λιγότερη συχνότητα, ως ένα πρόγραμμα συντήρησης του αποτελέσματος που ήδη είχε επιτευχθεί.
Περιστατικό 16
Ο Α. διαγνώστηκε πρώτη φορά με σκολίωση στην ηλικία των 11 ετών. Η γωνία της σκολίωσης ήταν 23 μοίρες, οπότε βρισκόταν πολύ κοντά στο όριο ένδειξης εφαρμογής κηδεμόνα. Επισκέφτηκε την Schroth Scoliosis & Spine Clinic τον Αύγουστο του 2020. Στην κλινική μας έρχονται πολλά περιστατικά με αρχική διάγνωση της σκολίωσης μεταξύ 20 και 25 μοιρών, όπου συνήθως η σύσταση των Ορθοπεδικών είναι θεραπεία με κηδεμόνα. Η πιο ξεκάθαρη ένδειξη για κηδεμόνα είναι άνω των 25 μοιρών, οπότε στην περίπτωση του Α. ο κ. Καραβίδας πρότεινε αρχικά μόνο ασκήσεις Schroth και τακτική παράκολουθηση για κλινικό επανέλεγχο, ώστε να υπάρχει η βεβαιότητα ότι η σκολίωση δεν έχει μεγαλώσει. Έτσι, ξεκίνησε άμεσα την θεραπεία του με ένα πρόγραμμα Ειδικών Φυσικοθεραπευτικών Ασκήσεων για την Σκολίωση (PSSE) υπό την καθοδήγηση του κ. Καραβίδα, με την προοπτική να γίνει ακτινολογικός επανέλεγχος στους 6 μήνες για να καθοριστεί η πορεία της θεραπείας. Ο Α. ήταν συνεπής εξαρχής με το πρόγραμμα των ασκήσεων του και ήδη τα πρώτα κλινικά σημάδια βελτίωσης ήταν ορατά στο σώμα του από τους πρώτους μήνες.
Στην επόμενη ακτινογραφία του η σκολίωση του είχε εντυπωσιακή βελτίωση, καθώς ήταν στις 9 μοίρες (14 μοίρες λιγότερο από την αρχική μέτρηση πριν 6 μήνες). Φυσικά, η θεραπεία του δεν σταμάτησε, γιατί ακόμα έχει σημαντικό υπόλοιπο ανάπτυξης, άρα οι πιθανότητες επιδείνωσης της σκολίωσης του αν μείνει χωρίς θεραπεία θα είναι αρκετές. Όμως πλέον οι προϋποθέσεις για να αποφύγει την θεραπεία με κηδεμόνα είναι πολύ καλύτερες.
Περιστατικό 17
Ο Κ. διαγνώστηκε με σκολίωση όταν ήταν 12 ετών. Η γωνία μετρήθηκε από την Ορθοπεδικό του 15 μοίρες, οπότε δεν του προτάθηκε κάποια συγκεκριμένη θεραπεία, απλώς του ζητήθηκε να προσέλθει για επανέλεγχο μετά από 1 χρόνο. Πράγματι μετά από ένα χρόνο έκανε επαναληπτική ακτινογραφία, όπου η γωνία της σκολίωσης είχε επιδεινωθεί αρκετά, φτάνοντας τις 24 μοίρες. Παράλληλα υπήρχε και μια ανησυχία από την ταυτόχρονη αύξηση της κύφωσης του στις 50 μοίρες (οι φυσιολογικές τιμές θεωρούνται μέχρι 45 μοίρες). Η σύσταση της Ορθοπεδικού του ήταν άμεση εφαρμογή κηδεμόνα για 18 με 20 ώρες την ημέρα. Ο Κ. και οι γονείς του ήρθαν στην Schroth Scoliosis & Spine Clinic για να πάρουν την γνώμη του κ. Καραβίδα, ο οποίος σύστησε να ξεκινήσει ένα εντατικό πρόγραμμα ασκήσεων Schroth με πολύ τακτική παρακολούθηση και κλινικό επανέλεγχο για μερικούς μήνες και αναλόγως της πορείας της θεραπείας να αποφασιζόταν αν τελικά θα χρειαστεί κηδεμόνας ή αν θα μπορούσε να αντιμετωπίσει την σκολίωση του χωρίς κηδεμόνα.
Ο Κ. εφάρμοζε με συνέπεια το πρόγραμμα των ασκήσεων Schroth στο σπίτι του και οι κλινικές μετρήσεις άρχισαν να φανερώνουν μια σταδιακή βελτίωση της στροφής του κορμού και της συμμετρίας του σώματος. Οπότε, ενώ η αρχική σύσταση του κ. Καραβίδα ήταν η επόμενη ακτινογραφία να γίνει περίπου στους 4 μήνες, τελικά με βάση την πολύ καλή κλινική εικόνα του ασθενούς αποφασίστηκε να μετατεθεί για αργότερα, ώστε να μειωθεί και η έκθεση στις ακτινοβολίες με την ακτινογραφία. Στους 9 μήνες που έιγνε η επαναληπτική ακτινογραφία η γωνία της σκολίωσης είχε ήδη μειωθεί από τις 24 στις 16 μοίρες, ενώ ακόμα και η κύφωση είχε επανέλθει στα φυσιολογικά πλαίσια, καθώς μειώθηκε από τις 50 στις 41 μοίρες. Ο Κ. θα πρέπει να συνεχίσει την θεραπεία του στην κλινική μας, αφού η ανάπτυξη του δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμα, όμως η πρόγνωση της σκολίωσης του τώρα είναι πολύ καλύτερη και το σενάριο του κηδεμόνα δείχνει να έχει απομακρυνθεί οριστικά.
Σε όσες περιπτώσεις υπάρχει πραγματική ένδειξη εφαρμογής κηδεμόνα στην Schroth Scoliosis & Spine Clinic, θα σας προταθεί ο κατάλληλος τύπος κηδεμόνα για την σκολίωση σας, το ωράριο εφαρμογής, ενώ ο σχεδιασμός του κηδεμόνα και οι όποιες τροποποιήσεις θα γίνουν με βάση τις αναλυτικές οδηγίες που θα δώσει ο Εξειδικευμένος Φυσικοθεραπευτής Καραβίδας Νίκος.
Δείτε εδώ τα αποτελέσματα μας με κηδεμόνα και Ασκήσεις Schroth